Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) uzmanı Özgür Erdursun, Türkiye'de asgari ücretin artık ortalama maaş seviyesine ulaştığını belirtiyor. SGK tarafından başlatılan yeni denetim dalgası, işletmelerin asgari ücret gerçeğini ortaya çıkarmayı hedefliyor. Bu süreçte, müfettişlerin işverenlerin bildirimleri ile çalışanların gerçek maaşları arasındaki tutarsızlıkları incelemesi bekleniyor. İşletmelerin elden yapılan bordro dışı ödemeleri de denetimlerin odak noktası haline geldi. Eksik ücret bildirimlerinde ciddi cezalar ve prim farkı ödemeleri ile karşılaşılması söz konusu.
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Rolü
Türkiye ekonomisinde mikro ve küçük ölçekli işletmeler (KOBİ) büyük bir öneme sahiptir. Ülkede faaliyet gösteren 2 milyon 248 bin 858 işletmenin büyük bir kısmı, özel sektörde yer alan 2 milyon 209 bin işletmeden oluşmaktadır. Toplam istihdam edilen 18 milyon 633 bin 416 kişinin 16 milyon 974 bini zorunlu sigortalıdır. Ancak Türkiye'deki iş yerlerinin yalnızca yüzde 12,5'i 10 ve üzeri işçi çalıştırmaktadır. Bu durum, KOBİ'lerin ekonomik yapı içerisindeki kritik rolünü bir kez daha gözler önüne sermektedir.
Asgari Ücretin Ortalama Maaşla İlişkisi
SGK verilerine göre, 2024 yılı brüt asgari ücreti 26 bin 5 TL olarak belirlenirken, SGK’ye bildirilen ortalama brüt maaş 47 bin 676 TL'dir. Bu durum, ortalama ücretin asgari ücretin sadece 1,83 katı olmasıyla dikkat çekmektedir. Uzmanlar, asgari ücret ile ortalama maaş arasındaki bu farkın giderek daralmasının, asgari ücretin toplumda ortalama bir gelir olarak algılanmasına neden olduğunu vurgulamaktadır. Erdursun, birçok işletmenin yüksek maaş ödemelerine rağmen, SGK’ye prim bildirimlerini bilinçli olarak asgari ücret üzerinden yaptığını ifade etmektedir. Kalan miktarın ise elden ödeme yöntemiyle bordro dışında bırakıldığı gözlemlenmektedir.
Yeni Denetim Dalgası ve Hedefleri
SGK, kayıt dışılığı ve eksik prim bildirimlerini engellemek amacıyla kapsamlı bir denetim sürecine girmiştir. Bu denetimlerin sadece prim eksikliklerini değil, aynı zamanda Türkiye'deki gerçek asgari ücretli oranını tespit etmeyi amaçladığı bildirilmektedir. Müfettişler, çalışanların meslek kodları ile bildirilen ücretleri arasındaki uyumsuzlukları incelemeye almıştır. Nitelikli bir çalışanın asgari ücretle gösterilmesi, sistemdeki bir uyumsuzluk olarak değerlendirilmektedir. Denetim sırasında çalışanlara, “Gerçekte ne kadar maaş alıyorsunuz?” gibi sorular yöneltilmektedir. Çalışanın asgari ücret bildirildiği halde daha fazla alındığına dair beyanı, eksik prim bildirimi için kanıt olarak kabul edilmektedir.
Eksik Prim Bildiriminin Cezaları
Eksik prim bildirimi, işverenler için ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Yargıtay kararları doğrultusunda, işçinin gerçek maaşını eksik bildiren işverenler, hem SGK’ye hem de işçiye karşı sorumlu tutulmaktadır. Bu durumda, SGK eksik bildirilen primleri 5 yıla kadar geriye dönük tahsil edebilir ve gecikme faizi ile yüksek idari para cezaları uygulayabilir. Ayrıca işverenler, prim teşviklerinden mahrum kalacaklardır. Mağdur olan çalışanlar ise ileride açacakları davalarda geriye dönük tazminat ve fark prim haklarını talep etme imkanına sahip olacaktır.
İşverenlere Yönelik Uyarılar
SGK uzmanı Erdursun, işverenlere yönelik önemli uyarılarda bulunmaktadır. Cezai yaptırımlarla karşılaşmamak için işverenlerin, ücret bildirimlerini acilen düzeltmeleri gerekmektedir. Gerçek ücretlerin SGK’ye bildirilmesi, elden ödeme yapılmaması, meslek kodlarının doğru girilmesi ve kayıtların uyumlu hale getirilmesi, denetim sürecinde riskleri azaltacaktır. Ayrıca, SGK müfettişi gelmeden önce iç denetim yapılması da önerilmektedir.
SGK’nın başlattığı bu yeni denetim süreci, Türkiye’de uzun süre yaygın olan “herkes asgari ücretli” algısını kırmaya yönelik önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Uzun süredir aynı personeli asgari ücretle gösteren işletmeler, artık SGK tarafından dikkatle izlenmektedir.
